Wikipedia

Jon Fosse

norweski pisarz, noblista

Jon Fosse (ur. 29 września 1959 w Haugesund) – norweski pisarz i dramaturg, uznawany za jednego z najwybitniejszych współczesnych dramatopisarzy norweskich[1]. Pisze w języku nynorsk. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (2023)[2].

Jon Fosse
Ilustracja
Jon Fosse (2020)
Data i miejsce urodzenia

29 września 1959
Haugesund

Narodowość

norweska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Odznaczenia
Kawaler Orderu Narodowego Zasługi (Francja) Komandor Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (2023)
Nagroda Nordycka Akademii Szwedzkiej
Nagroda literacka Rady Nordyckiej
Multimedia w Wikimedia Commons

Dorastał w Strandebarm w regionie Hordaland. Zadebiutował w 1983 powieścią Raudt, svart (Czerwone, czarne). Jego pierwsza sztuka teatralna Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy) wystawiona została w 1994.

Jest autorem powieści, poezji, książek dla dzieci, esejów i sztuk teatralnych. Jego twórczość zalicza się do norweskiego postmodernizmu. Książki Fossego przetłumaczono na ponad 40 języków, w tym polski, a dramaty wystawiono na ponad 120 scenach świata. O jego znaczeniu niemiecki tygodnik „Die Woche” napisał: Na początku był Henryk Ibsen, następnie nie było nic, a teraz mamy Jona Fossego.

W 2012 przeszedł na katolicyzm[3][4].

Twórczość Edytuj

 
Jon Fosse (2007)

Pisarz wychował się i mieszka na zachodnim wybrzeżu Norwegii (Vestlandet), dlatego też akcję swoich utworów umieszcza często w tych właśnie realiach. Fosse mówi o sobie, że nie był zdolnym uczniem. Jako dwudziestolatek zdał maturę i przeprowadził się do Bergen, by rozpocząć studia.

Jego debiut powieściowy (Raudt, svart) ukazał się w 1983 roku, niedługo potem pisarz wydał książkę Stengd gitar (Zamknięta gitara) (1985) i tomik poezji Engel med vatn i augene (Anioł z wodą w oczach) (1986). W 1989 roku wraz z Alf-Kåre Bergiem napisał książkę dla dzieci Uendelig seint (Nieskończenie późno), za którą otrzymał Nagrodę Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk (Den Nynorske barnelitteraturprisen). Była to pierwsza z wielu nagród, którymi uhonorowano Jona Fossego.

Fosse nie tylko pisze książki, ale także tłumaczy je na nynorsk (m.in. utwory Federico Garcíi Lorki), jest autorem "tłumaczenia" na nynorsk napisanego przez Henryka Ibsena w bokmålu poematu dramatycznego Peer Gynt. Od 1994 wraz z innym norweskim pisarzem Janem Kjærstadem redaguje czasopismo "Bøk" („Książka”). Piastuje także ważne funkcje w norweskich stowarzyszeniach pisarzy.

W 1994 Fosse zadebiutował na deskach Sceny Narodowej w Bergen (Den Nationale Scene) sztuką Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy). Od tamtej pory napisał ponad 30 sztuk teatralnych[5]. Jego najbardziej znane dramaty to Namnet (Imię) (1995) i Barnet (Dziecko) (1997). Fosse jest jednym z najczęściej wystawianych współczesnych dramaturgów, a jego twórczość jest zaliczana do tzw. teatru postdramatycznego[6].

W 1999 roku otrzymał Nagrodę Doblouga[7]. W 2007 roku otrzymał Nagrodę Nordycką Akademii Szwedzkiej[8]. W 2015 roku otrzymał Nagrodę Literacką Rady Nordyckiej za trylogię – powieści Andvake, Olavs draumar i Kveldsvævd[9]. W 2022 roku jego książka Eit nytt namn – Septologien VI-VII znalazła się na krótkiej liście nominowanych do Nagrody Bookera[10][11]. W 2023 roku został laureatem Literackiej Nagrody Nobla „za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz niewysłowionemu”[12].

Składająca się z siedmiu części Septologia jest nazywana opus magnum Fossego[13][14].

Uczniem Fossego był Karl Ove Knausgard[15].

Styl pisarski Edytuj

Sam Fosse swoją technikę pisania powieści określa angielskim słowem «writing», gdzie dla autora najważniejszy jest rytm pisania. Rytm opowieści odzwierciedla się w sposobie postrzegania świata przez bohaterów. Opowieść nie jest snuta przez narratora wszechwiedzącego, to raczej dialogi i czyny bohaterów pokazują ich uczucia i myśli.

Fosse jest minimalistą słowa – jego postacie mówią oszczędnie, często powtarzają swoje kwestie. Słownictwo dramaturga jest bardzo skromne. Akcja w jego utworach rozwija się wolno – to napięcie między postaciami jest tu najważniejsze, a nie wydarzenia. Jona Fossego fascynuje zwyczajność i samotność. Jego bohaterowie borykają się z emocjonalnym chłodem, nieumiejętnością tworzenia więzi międzyludzkich. Ta "zwyczajność" problemów podejmowanych przez pisarza sprawia, że jego utwory cieszą się tak dużym uznaniem.

Twórczość Fossego ponadto słynie z introspektywnej narracji, jego utwory są napisane prostym, choć filozoficznym językiem[16]. Poruszają również często tematykę egzystencjalną i metafizyczną[17]. Fosse stosuje technikę strumienia świadomości. Treść Septologii autorstwa Fossego mającej w angielskim przekładzie około siedmiuset stron stanowi jedno, długie zdanie[18][19].

Utwory Edytuj

Proza Edytuj

  • Raudt, svart (1983)
  • Stengd gitar (1985)
  • Blod. Steinen er (1987)
  • Naustet (1989)
  • Flaskesamlaren (1991)
  • Bly og vatn (1992)
  • To forteljingar (1993)
  • Prosa frå ein oppvekst (1994)
  • Melancholia I (1995)
  • Melancholia II (1996)
  • Eldre kortare prosa med 7 bilete av Camilla Wærenskjold (1998)
  • Morgon og kveld (2000)
  • Det er Ales (2004)
  • Andvake (2007)
  • Kortare prosa (2011)
  • Olavs draumar (2012)
  • Kveldsvævd (2014)
  • Det andre namnet – Septologien I-II (2019), wyd. pol.: Drugie imię. Septologia I-II, ArtRage, tłum. Iwona Zimnicka (2023)
  • Eg er ein annan – Septologien III-V (2020)
  • Eit nytt namn – Septologien VI-VII (2021)

Dramaty Edytuj

  • Og aldri skal vi skiljast (1994)
  • Namnet (1995)
  • Nokon kjem til å komme (1996)
  • Barnet / Mor og barn / Sonen (1997)
  • Gitarmannen (1997)
  • Natta syng sine songar / Ein sommars dag (1998)
  • Teaterstykke 1 (1999)
  • Draum om hausten (1999)
  • Besøk / Vinter / Ettermiddag (2000)
  • Teaterstykke 2 (2001)
  • Vakkert (2001)
  • Dødsvariasjonar (2002)
  • Jenta i sofaen (2003)
  • Lilla / Suzannah (2004)
  • Dei døde hundane / Sa ka la (2005)
  • Teaterstykke 3 (2005)
  • Svevn / Varmt (2005)
  • Rambuku (2006)
  • Skuggar (2006)
  • Eg er vinden (2007)
  • Desse auga (2009)

Poezja Edytuj

  • Engel med vatn i augene (1986)
  • Hundens bevegelsar (1990)
  • Hund og engel (1992)
  • Dikt 1986–1992 (1995)
  • Nye dikt (1997)
  • Dikt 1986–2000 (2001)
  • Auge i vind (2003)
  • Stein til stein (2013)

Eseje Edytuj

  • Frå telling via showing til writing (1989)
  • Gnostiske essay (1999)

Książki dla dzieci Edytuj

  • Uendeleg seint (1989)
  • Kant (1990)
  • Dyrehagen Hardanger (1993)
  • Vått og svart (1994)
  • Nei å nei. Hundemanuskripta 1 (1995)
  • Du å du. Hundemanuskripta 2 (1996)
  • Få å fy. Hundemanuskripta 3 (1997)
  • Søster (2000)

Dramaty Fossego na scenach polskich Edytuj

Przypisy Edytuj

  1. ↑ Julian Maślanka (red.), Słownik pisarzy świata, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 293, ISBN 978-83-7435-795-1.
  2. ↑ The Nobel Prize in Literature 2023, Nobelprize.org [dostęp 2023-10-05] (ang.).
  3. ↑ Katolicka Agencja Informacyjna KAI, Literacką Nagrodę Nobla otrzymał Norweg Jon Fosse – zdeklarowany katolik | eKAI, eKAI | Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej, 5 października 2023 [dostęp 2023-10-07].
  4. ↑ Jon Fosse od lat pojawiał się na noblowskiej giełdzie. Z czego jest znany Norweg?, Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-07] (pol.).
  5. ↑ Jon Fosse od lat pojawiał się na noblowskiej giełdzie. Z czego jest znany Norweg?, Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  6. ↑ Jon Fosse, Granta [dostęp 2023-10-08] (ang.).
  7. ↑ Doblougprisen, Store norske leksikon, 3 września 2023 [dostęp 2023-09-17] (norw.).
  8. ↑ Jon Fosse prisas av Svenska Akademien [dostęp 2022-12-27] (szw.).
  9. ↑ Gaute Zakariassen, Fosse vant Nordisk råds litteraturpris, NRK, 27 października 2015 [dostęp 2022-12-21] (norw. bokmål).
  10. ↑ International Booker prize shortlist delivers ‘awe and exhilaration’, the Guardian, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-12-21] (ang.).
  11. ↑ The 2022 International Booker Prize shortlist announced | The Booker Prizes, thebookerprizes.com [dostęp 2022-12-21] (ang.).
  12. ↑ Literacka Nagroda Nobla 2023: Komu przypadła? Znamy decyzję, Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-05] (pol.).
  13. ↑ W 2023 roku nowe książki Tokarczuk, Zabużko i McCarthy’ego, instytutksiazki.pl, 3 stycznia 2023 [dostęp 2023-09-17] (pol.).
  14. ↑ Winje Agency, Winje Agency [dostęp 2023-09-17] (ang.).
  15. ↑ Knausgård om Nobelprisen: – Jeg ble litt rystet, www.vg.no, 6 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (norw. bokmål).
  16. ↑ To on otrzymał w tym roku literacką nagrodę Nobla. Kim jest Jon Fosse?, naTemat.pl [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  17. ↑ Jon Fosse - piewca zwyczajności i samotności - laureatem literackiego Nobla (aktualizacja), www.portalsamorzadowy.pl, 5 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  18. ↑ Los Angeles Review of Books, Los Angeles Review of Books, 31 grudnia 2022 [dostęp 2023-09-17] (ang.).
  19. ↑ Randy Boyagoda, God, Art and Death in the Same (Very Long) Sentence, „The New York Times”, 22 lutego 2022, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-09-17] (ang.).

Bibliografia Edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jon_Fosse&oldid=71482314”