Nauki ścisłe
Ten artykuł od 2010-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
.
Nauki ścisłe – nauki oparte na ścisłych, jednoznacznych rozumowaniach jak dedukcja i metody ilościowe. Obejmują:
- przynajmniej część nauk formalnych jak matematyka i jej pogranicze: logika, statystyka, kryptologia czy informatyka teoretyczna (teoria obliczeń);
- część nauk empirycznych, zarówno przyrodniczych, jak i społecznych; przyrodoznawstwo bywa włączane do nauk ścisłych całkowicie[1], jednak nie zawsze, np. w:
- dawnej kategoryzacji Nagród FNP („polskich Nobli”);
- klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce;
- nazewnictwie niektórych instytucji opisanych dalej, podobnie wymieniających nauki przyrodnicze lub nauki o Ziemi obok tych ścisłych, co sugeruje brak pełnej inkluzji.
- Przykładem ścisłej nauki społecznej może być ekonomia matematyczna, np. ekonometria[2];
- przynajmniej część nauk technicznych, choć wspomniana wyżej klasyfikacja państwowa traktuje je odrębnie.
Nauki ścisłe są dość rozłączne z humanistyką; przykładowo przedstawiciel tych pierwszych, czyli ścisłowiec, bywa nazywany antonimem humanisty[3]. Mimo to humanistyka obejmuje pewną działalność bliską naukom ścisłym, np. przez badanie ich. Przykłady to część naukoznawstwa jak obszary historii nauki i filozofii nauki, np. filozofia matematyki czy fizyki. Między naukami ścisłymi a humanistyką zachodzi też wpływ:
- rozwój techniki umożliwił pewne kierunki sztuki jak architektura, fotografia artystyczna, film artystyczny czy pewne formy gier wideo; zjawiska te są badane przez humanistów jak historycy sztuki czy estetycy;
- nauki ścisłe inspirują fantastykę naukową, badaną przez kulturoznawców jak literaturoznawstwo, filmoznawstwo czy groznawstwo.
Podejmowano też próby upodobnienia filozofii do nauk ścisłych[4].
Występowanie terminu Edytuj
Kategoria nauk ścisłych bywa używana w różnych kontekstach jak na przykład:
- określenie zajęć pewnych towarzystw naukowych jak Towarzystwo Nauk Ścisłych w Paryżu[5];
- przyznawanie niektórych nagród; Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w początkowej fazie, w latach 1992–2010, miała kategorię nauk ścisłych, a Nagroda Narodowego Centrum Nauki ma kategorię nauk ścisłych i technicznych;
- grupowanie artykułów Encyklopedii PWN[6];
- definiowanie tematyki pewnych kursów akademickich[7].
W Polsce co najmniej kilka uczelni utworzyło wydziały z naukami ścisłymi w nazwie:
- Wydział Nauk Ścisłych i Nauk o Zdrowiu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
- Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
- Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach
- Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Uniwersytetu Szczecińskiego
- Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego
- Wydział Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie
Oprócz tego:
- Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie prowadzi Szkołę Nauk Ścisłych, początkowo działającą jako samodzielna szkoła wyższa;
- Polska Akademia Nauk zawiera Wydział III – Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi[8].
Pojęcie nauk ścisłych nie występuje jednak w klasyfikacji OECD z 2004 roku.
Charakterystyka ścisłowców Edytuj
Większość przedstawicieli tych nauk jest płci męskiej, co skutkowało kampaniami na rzecz feminizacji tego środowiska[9]. Przykładem takich działań w USA są osobne nagrody dla kobiet w matematyce (Ruth Lyttle Satter Prize), fizyce (Maria Goeppert-Mayer Award) i astronomii (Annie J. Cannon Award in Astronomy).
Mimo to zdarzały się kobiety wybitnie zasłużone tym naukom jak Maria Skłodowska Curie, dwukrotna noblistka – z fizyki i chemii. Nagrody Nobla w tych dziedzinach zdobywało też kilka innych pań[a]; kobiety zdobywały też najwyższe wyróżnienia matematyczne jak Medal Fieldsa (Marjam Mirzachani, Maryna Wiazowśka) i Nagroda Abela (Karen Uhlenbeck). Czasem odgrywały rolę pionierską jak Ada Lovelace nazywana pierwszą programistką – nie tylko w obrębie swojej płci.
Dysproporcja płci bywa wiązana z dyskryminacją lub innym seksizmem jak zjawisko Matyldy.
Zobacz też Edytuj
- STEM – synonim funkcjonujący głównie w języku angielskim
Uwagi Edytuj
Przypisy Edytuj
- ↑ nauki ścisłe [w:] Słownik języka polskiego PWN [online].
- ↑ Ekonomia. Nauka ścisła czy społeczna?, superprof.pl, 9 września 2020 [dostęp 2023-09-19].
- ↑ ścisłowiec, Wielki słownik języka polskiego PAN, wsjp.pl [dostęp 2023-09-18].
- ↑ Edmund Husserl, Filozofia jako ścisła nauka, tłum. W. Galewicz, Aletheia, Warszawa 1992.
- ↑ Towarzystwo Nauk Ścisłych, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-09-18] .
- ↑ Nauki ścisłe, encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ Filozofia nauk ścisłych i matematyki do XIX w., Uniwersytet Warszawski, informatorects.uw.edu.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ Wydział III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi, pan.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ O akcji "Dziewczyny do ścisłych!", Uniwersytet Jagielloński, dziewczynydoscislych.uj.edu.pl [dostęp 2023-09-19].